WIEDZA O ZAGROŻENIU – MNIEJSZE STRATY

„Każdy chce być bezpieczny i równocześnie chce czuć się bezpiecznie. Bezpieczeństwo jest dla człowieka jedną z najważniejszych potrzeb”

Bezpieczeństwo definiowane jest jako stan braku zagrożeń, stan spokoju i pewności. Poczucie bezpieczeństwa to również stan uzyskany w wyniku zorganizowanej obrony i ochrony przed możliwymi zagrożeniami. Znaczący wpływ na poczucie bezpieczeństwa ma także znajomość zagrożeń oraz sposobów i możliwości zapobiegania lub minimalizowania ich skutków. Reakcje na poszczególne zagrożenia są bardzo różne i zależą od wielu czynników. Inaczej postrzegali zagrożenie np. mieszkańcy Wrocławia podczas powodzi w 1997r., a inaczej postrzegają je np. rolnicy, których pola i łąki woda zalewa corocznie. Lokalne właściwości zagrożeń zależą więc w dużej mierze od warunków geofizycznych czy mikroklimatycznych, ale także od stanu świadomości danej społeczności.
Zagrożenia naturalne oraz katastrofy techniczne, awarie, przerwy w funkcjonowaniu systemów i pojedynczych urządzeń technicznych wynikające z celowej lub nieświadomej działalności człowieka, powszechnie nazywane „sytuacjami nadzwyczajnymi”, wymagają szczególnie uważnego przygotowania zarówno ze strony władz gminnych, jak i samego społeczeństwa. Jednym z etapów tych przygotowań jest poznanie rodzajów zagrożeń, z którymi można się spotkać.
Szacuje się, że w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia było ponad 4-krotnie więcej katastrof naturalnych na świecie niż w latach pięćdziesiątych. Straty spowodowane przez kataklizmy są coraz dotkliwsze i stanowią poważne zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi. Najgroźniejszymi klęskami żywiołowymi są powodzie, pożary, silne wiatry, susze, trzęsienia ziemi i wybuchy wulkanów. Niejednokrotnie skutki tych zjawisk są tragiczne, a zniszczenia tak wielkie, że ich usunięcie przekracza możliwości regionów czy krajów. Giną, odnoszą obrażenia lub tracą dach nad głową tysiące ludzi, a straty mogą być tak duże, że państwa dotknięte takim kataklizmem nie są w stanie obyć się bez pomocy z zewnątrz. Na obszarze Polski największe szkody występują w wyniku powodzi, pożarów i silnych wiatrów.

POWODZIE
Wezbranie jest pojęciem hydrologicznym, opisującym wzrost poziomu wody w rzece, jeziorze lub morzu. Termin ów dotyczy samego zjawiska, bez odnoszenia go do skutków, które powoduje. Wezbranie występuje, gdy ilość wody, która spadła na ziemię przewyższa zdolność gruntu do jej wchłonięcia lub kiedy ilość wody dopływającej do rzeki jest większa niż pojemność koryta.
Powódź to wezbranie powodujące straty gospodarcze. Jest ono rozpatrywane w kategoriach społecznych, moralnych, ekonomicznych i środowiskowych. Powoduje zagrożenie zdrowia i życia ludzi oraz dezorganizację ich normalnego bytowania, a także straty materialne w postaci niszczenia domów, dróg, upraw, skażenia wody i terenu, itp.
Wyróżniamy powodzie opadowe, roztopowe, sztormowe i zatorowe. Często powódź jest skutkiem kilku przyczyn działających jednocześnie, np. topi się śnieg, pada deszcz, zaś spływająca kra utyka na przeszkodach, tworząc zatory. Mówimy wówczas o podwoziach mieszanych np. roztopowo-opadowych,
Powodzie opadowe (deszczowe) – pojawiają się w różnych porach roku i są spowodowane intensywnymi opadami deszczu. Najgroźniejsze, ze względu na szybkość powstania i przemieszczania się, są wezbrania na rzekach górskich i podgórskich. Nie zawsze jednak duże opady powodują powodzie. Zdarza się, że intensywne opady występujące po okresie bezdeszczowym nie powodują dużych wzrostów stanu wody. Ale zdarza się i tak, że nawet niewielkie opady mogą stanowić poważne zagrożenie powodziowe, gdy sa poprzedzone dłuższym okresem deszczowym.
Największe zagrożenie powodują deszcze nawalne. Trwają zazwyczaj od kilkunastu minut do kilku godzin, lecz są bardzo intensywne. Zdarza się, że suma opadu przekracza 100 mm w ciągu godziny. Deszcze te są przyczyną groźnych powodzi. Bywają również często powodem osunięć ziemi i powodzi błotnych.
Powodzie roztopowe – spowodowane są tajaniem pokrywy śnieżnej. Pojawiają się najczęściej w okresie wiosennym i najgroźniejsze rozmiary osiągają na dużych rzekach nizinnych.
Powodzie zatorowe – pojawiają się w czasie zamarzania rzeki, gdy w wodzie powstaje śryż, czyli kryształki lodu spowalniające przepływ wody i sprzyjające powstawaniu zatoru albo też podczas kruszenia się pokrywy lodowej. Dochodzi wówczas do spiętrzenia kry. Najgroźniejsze powodzie zatorowe powstają podczas wezbrań roztopowych na dużych rzekach nizinnych, a także w ujściach do morza.
Powodzie sztormowe – powstają na skutek silnego wiatru o sile przekraczającej 6o w skali Beauforta. Spycha on masy wody ku brzegowi, powodując zalewanie terenu i „wpychanie” wody w ujścia rzek. Powodzie sztormowe występują na wybrzeżach dość często, bo kilkanaście razy w roku. Są szczególnie niebezpieczne, gdy występują równocześnie z powodzią zatorową lub falą powodziową na rzekach.

Obiektami pozwalającymi obniżyć kulminację fali powodziowej i łagodzić niedobory wody w czasie suszy są sztuczne zbiorniki wodne (retencyjne). Ich głównym zadaniem jest zmniejszanie przepływów wysokich poprzez magazynowanie nadmiaru wody oraz podwyższanie przepływów niskich poprzez odprowadzenie zwiększonego odpływu w okresach suszy. Suma objętości wszystkich zbiorników istniejących w Polsce pozwala gromadzić zaledwie 6% średniego rocznego odpływu.

SILNE WIATRY
Wiatr to naturalny, poziomy ruch powietrza powstały wskutek różnic ciśnienia. Jest tym silniejszy, im większe są te różnice. Przy prędkościach przekraczających 15m/s (54km/h) wiatr stwarza poważne zagrożenia.

Klasyfikacja wiatru wg skali Beauforta:
Stopnie skali Nazwa wiatru Prędkość wiatru Oznaki zewnętrzne
m/s km/h
0 cisza 0,0-0,2 0-1 dym wznosi się pionowo
1 powiew 0,3-1,5 1-5 dym układa się wzdłuż kierunku wiatru, chorągiewka nie reaguje na wiatr
2 słaby wiatr 1,6-3,3 6-11 wiatr odczuwa się na twarzy, porusza chorągiewki
3 łagodny wiatr 3,4-5,4 12-19 poruszają się liście drzew, flagi łopoczą
4 umiarkowany wiatr 5,5-7,0 20-28 wiatr porusza gałązki drzew, unosi kurz i papiery
5 dość silny wiatr 8,0-10,7 29-38 chwieją się małe drzewa liściaste
6 silny wiatr 10,8-13,8 39-49 chwieją się duże gałęzie, gwiżdżą druty telefoniczne, użycie parasola jest trudne
7 bardzo silny wiatr 13,9-17,1 50-61 chwieją się całe drzewa, poruszanie się jest utrudnione
8 wicher, gwałtowny wiatr 17,2-20,7 62-74 wiatr porusza duże drzewa, coraz bardziej utrudnia ruch
9 wiatr sztormowy, wichura 20,8-24,4 75-88 zrywa dachówki, podnosi małe przedmioty
10 sztorm, silna wichura 24,5-28,4 89-102 wiatr wyrywa drzewa z korzeniami, powoduje poważne uszkodzenie budynków
11 silny sztorm, gwałtowna wichura 28,5-32,6 103-117 powoduje rozległe zniszczenia
12 huragan pow. 32,6 pow.118 powoduje spustoszenie
Rodzaje silnego wiatru w Polsce:
halny (fen) – jest wiatrem występującym lokalnie w górach i przedgórzu o stosunkowo dużej prędkości i porywistości. Ponieważ jest ciepły i suchy, zimą może powodować gwałtowne topnienie pokrywy śnieżnej i stać się przyczyną wzrostu zagrożenia powodziowego. Wiosną doprowadza do wysuszenia podłoża, wpływając niekorzystnie na wegetacje roślin.
sztorm – to silny, długotrwały wiatr wiejący na morzu. Powoduje powstanie fal osiągających nawet 3 m wysokości i 100-150 m długości.
trąba powietrzna – jest to szybko wirujący słup powietrza w kształcie leja o szerokości od kilku do kilkuset metrów oraz wysokości ok. 1 km. Ocenia się, że prędkość ruchu wirowego wewnątrz dochodzi do 50m/s (180 km/h). Prędkość poruszania się trąby powietrznej jest różna (średnio 20-50 km/h), czasem stoi w miejscu, a czasami rozwija prędkość do ok. 200km/h. Zawsze jednak niszczy prawie wszystko, co spotka na swojej drodze.
W Polsce zagrożenie przez trąby powietrzne występuje w ciepłej porze roku i najczęściej w godzinach popołudniowych.

POŻARY
Pożary są uwarunkowane różnymi przyczynami. Około 80% wywołane jest z powodu celowego lub nieumyślnego działania człowieka, a w szczególności przez nieumiejętne i bezmyślne obchodzenie się z ogniem i urządzeniami elektrycznymi oraz rozmyślnego podpalenia. Pożary wywołane przez naturę to przede wszystkim wyładowania elektryczne i samozapłon. Powstają przy szczególnie niesprzyjających warunkach atmosferycznych, takich jak: wysoka temperatura powietrza czy długotrwała susza. Główną przyczyną powstania tych pożarów są uderzenia pioruna. Innym rodzajem pożarów są pożary torfowisk, powstające w wyniku samozapalenia się torfu. Pożary powodują zniszczenia znacznych obszarów leśnych, budynków, są przyczyną strat w zwierzynie i stanowią zagrożenie dla życia i zdrowia człowieka.

SUSZE
Susze spowodowane są długotrwałym ograniczeniem opadów atmosferycznych. Różnią się od większości katastrof naturalnych tym, że nie zaczynają się nagle i nie przebiegają gwałtownie. Czasem trudno nawet określić kiedy susza zaczyna się lub kończy.
Rozróżniamy trzy rodzaje suszy: atmosferyczną, glebową i hydrologiczną. Jeżeli w Polsce, w okresie wegetacyjnym, nie ma opadów przez co najmniej 20 dni uznaje się, że nastąpił początek suszy atmosferycznej. Dalszy brak opadów powoduje suszę glebową, która wpływa niekorzystnie na wzrost roślin. Nawet, jeśli w tym czasie opady są minimalne, efekty suszy glebowej mogą zostać złagodzone, lecz mimo to susza może przejść w stan suszy hydrologicznej. Susze atmosferyczna i glebowa znikają stosunkowo szybko, natomiast susza hydrologiczna, której efektem jest niżówka hydrologiczna (obniżenie się poziomu wód powierzchniowych i podziemnych) trwa na ogół długo, nawet kilka sezonów, bowiem odbudowa zasobów wodnych wymaga obfitych oraz długotrwałych opadów deszczu i śniegu.
Susza, w zależności od miejsca występowania może przybierać charakter:
- ciągły – na terenach pustynnych, zajmujących 5% powierzchni ziemi,
- sezonowy – w regionach wyraźnej pory suchej i deszczowej,
- całkowicie nieprzewidywalny – może wystąpić w dowolnym miejscu i czasie.
Niekorzystnym efektem suszy jest wzrost zagrożenia ekologicznego i pożarowego. Jeśli przy niskich stanach wody do rzek odprowadzane są niezmienione ilości ścieków, wzrasta ich stężenie.
Jej konsekwencje w postaci kosztów są ogromne, a skutki porównywalne z innymi wielkimi zagrożeniami. Rozpatrując zjawisko suszy w kategoriach poza przyrodniczych możemy mówić również o suszy społeczno-ekonomicznej. Brak wody w rzekach i obniżenie się poziomu wód gruntowych maja bardzo poważne konsekwencje dla całej gospodarki.

BURZE, MGŁY, UPAŁY I INNE ZAGROŻENIA
Burza – jest zjawiskiem związanym z wysoko wypiętrzonymi chmurami o nazwie cumulonimbus, któremu towarzyszą wyładowania elektryczne w postaci błyskawic i grzmotów oraz bardzo silny i porywisty wiatr oraz opady. Burze są przyczyną wielu katastrof i nieszczęść. Wyładowania elektryczne stanowią zagrożenie dla ludzi, zwierząt i obiektów budowlanych, a silne wiatry dewastują lasy, niszczą domy, linie energetyczne, itp. Duże straty powodowane są przez gradobicia.
Mgła – jest zawiesiną małych kropelek wody lub kryształków lodu w przyziemnej warstwie powietrza powodującą zmniejszenie widoczności. Według meteorologów o wystąpieniu mgły możemy mówić wtedy, gdy widzialność nie przekracza 1 km. O uciążliwości mgły decyduje czas oraz intensywność jej trwania. Mgły tworzą się na skutek napływu wilgotnych mas powietrza, wypromieniowania ciepła z podłoża lub spływu powietrza po stokach górskich. Zanieczyszczenie powietrza potęguje mgłę i jest główną przyczyną smogu. Mgły mogą stanowić przyczynę poważnych zakłóceń komunikacyjnych.
Upały – według umownych kryteriów dzień upalny występuje wówczas, gdy maksymalna temperatura dobowa osiąga wartości wyższe niż 30 oC. Skwar może wywołać udar słoneczny, który z kolei może być przyczyną zgonu. Wysokie temperatury, trwające przez dłuższy okres mają niekorzystny wpływ na wegetacje roślin. Przy biometeorologicznym rozpatrywaniu upałów ważna jest również wilgotność powietrza.
Gołoledź – jest to na ogół jednorodny i przeźroczysty osad lodu powstały na skutek zamarznięcia przechłodzonych kropelek mżawki lub deszczu na powierzchniach o temperaturze ujemnej lub w pobliżu 0 oC. Jest to bardzo niebezpieczne zjawisko, będące przyczyną kolizji drogowych, mogące paraliżować komunikację na sporym obszarze. Gołoledź powstaje również na krzewach, drzewach, samochodach i innych przedmiotach znajdujących się w pobliżu gruntu. Nawarstwiająca się ilość lodu może wyrządzić znaczne szkody w drzewostanie i liniach energetycznych.
Zamiecie i zawieje śnieżne. Zamiecią śnieżną nazywamy wichurę porywającą leżące już na ziemi płatki śniegu. Zawieja jest z kolei zamiecią śnieżną przy równoczesnym opadzie śniegu. Zjawiska te powodują ograniczenie widoczności i powstawanie zasp śnieżnych często paraliżujących ruch drogowy.
Mrozy. Przyjmuje się, że silny mróz występuje wówczas, gdy temperatura powietrza spadnie poniżej - 20 oC. W aspekcie społecznym natomiast o silnych mrozach mówi się wtedy, gdy chłód staje się przyczyną śmierci ludzi i powoduje straty materialne.
Lawiny śnieżne – to gwałtowne przemieszczanie się dużych mas śniegu w dół stoku na odległość co najmniej 50 m. Tworzeniu się lawin sprzyjają: duża pokrywa śnieżna, struktura śniegu, kąt nachylenia zbocza, charakter podłoża, nasłonecznienie, gwałtowny wiatr, silne sygnały akustyczne i inne. Do powstawania lawin przyczyniają się także ludzie i zwierzęta. Lawiny niszczą lasy, szatę roślinną, infrastrukturę komunikacyjną i turystyczną. Pod masami śniegu giną także ludzie.
Trzęsienia ziemi – uznane są za najbardziej destrukcyjne ze wszystkich sił natury. Powodują ogromne zniszczenia materialne i nagłą śmierć ludzi. Oprócz zniszczeń mogą wywołać inne groźne zjawiska, np. monstrualnej wielkości fale uderzające w wybrzeża.
Wybuchy wulkanów – oprócz zjawiska uwolnienia lawy wywołują zjawisko podobne do powodzi, tzw. lahar. Są to popioły wulkaniczne zmieszane z wodą deszczową lub wodą z jeziora kraterowego, które zatapiają duże powierzchnie. Poza szkodami bezpośrednimi mogą wpływać na klimat dość dużych obszarów. Jest to skutek przedostawania się popiołów wulkanicznych do górnych warstw atmosfery, co może przez dłuższy czas ograniczać dopływ promieniowania słonecznego. Po największych wybuchach skutki obniżonej temperatury odczuwane były nawet przez dwa lata na całej kuli ziemskiej.